NederlandSchoon: statiegeld in perspectief

Michiel Roscam Abbing

Waarom zou de stichting NederlandSchoon, die zich bij uitstek inzet voor een schoner Nederland, géén pleidooi houden vóór statiegeld? In haar eigen rapport NederlandSchoon 2013-2017 schrijft de stichting dat ze afstand houdt tot de statiegelddiscussie. Ze is naar eigen zeggen geen lobbyclub en ontwikkelt geen zichtbare activiteiten in die richting.

Wat is hier aan de hand? 

NederlandSchoon werd in 1991 door het bedrijfsleven opgericht en wordt gefinancierd uit het Afvalfonds Verpakkingen. Ze richt zich via campagnes op gedragsbeïnvloeding en mobiliseert bijvoorbeeld mensen om als ‘Supporters van Schoon’ niet alleen hun eigen afval in de prullenbak te gooien, maar ook af en toe dat van een ander. De stichting houdt zich afzijdig van het debat over statiegeld, omdat haar broodheer dat niet wil. Het verpakkende bedrijfsleven doet er namelijk alles aan dat de overheid het nog bestaande statiegeld (op grote PET flessen) afschaft en probeert koste wat het kost te voorkomen dat statiegeld op kleine PET flessen, blikjes en andere drankverpakkingen wordt ingevoerd. De grote paradox is: afschaffing van statiegeld betekent een forse toename van zwerfvuil.

NederlandSchoon koestert ambities: in 2017 laat als resultaat van haar inspanningen 71% van de bevolking het gewenst opruimgedrag zien en doen vier miljoen mensen enthousiast mee aan de beweging Ik-Hou-Nederland-Schoon. Overal zijn prullenbakken geplaatst. Door middel van reclamespotjes wordt de burger opgevoed en bij de les gehouden. NederlandSchoon koestert ook de ambitie om dé kennisautoriteit te worden op het gebied van zwerfafval.Die kennis richt zich op gedragsbeïnvloeding, de ideale inrichting van terreinen of bijvoorbeeld de vraag hoe je opstandige pubers afval in prullenbakken laat doen.

Het juiste antwoord op deze problemen ligt voor het oprapen: zorg simpelweg dat drankverpakkingen waarde hebben en alle pubers zullen lege verpakkingen inleveren. Flesjes die op straat liggen, zullen worden opgeraapt en teruggebracht. Elk zakcentje is meegenomen. Maar déze vorm van belonen mag of wil de stichting niet propageren. En dus blijft voor haar alleen educatie over om Nederland schoon te krijgen.

Hoe heeft het zover kunnen komen?
Kapitein Charles Moore, die de plastic soep in de Grote Oceaan tijdens een zeiltocht in 1997 ontdekt had, geeft in zijn boek Plastic Ocean (2011) het volgende antwoord op deze prangende vraag.

Onze huidige consumptie- of wegwerpmaatschappij ontstond in de jaren direct na de Tweede Wereldoorlog. De frisdrankindustrie in de Verenigde Staten promootte toen wegwerpflessen die vervolgens overal als zwerfvuil werden aangetroffen. Moore roept in herinnering dat de staat Vermont in 1953 tot drastische wetgeving besloot om het toenemende zwerfafval tegen te gaan. Zo wilde Vermont flessen verbieden die niet ingeleverd konden worden om opnieuw te worden gevuld. Binnen enkele maanden reageerde de verpakkingsindustrie in samenwerking met onder andere Coca-cola door de non-profit organisatie Keep America Beautiful op te richten. Het achterliggende doel van deze organisatie is volgens Moore het ongebreideld kunnen blijven produceren van wegwerpproducten.

Keep America Beautiful, stelt Moore, is bijzonder succesvol geweest. Door de aandacht te vestigen op zwerfafval, educatie en opruimacties, gaat het niet over belangrijke onderwerpen als verspilling van energie en grondstoffen en kan productie van (wegwerp)producten onverminderd doorgaan. Wanneer de burger verantwoordelijk wordt gemaakt voor het afvalprobleem blijft de industrie buiten schot. Het zwerfafval wordt niet veroorzaakt door producenten van verpakkingen, plastic disposables of goederen die snel vervangen moeten worden, maar is louter het resultaat van onverantwoordelijk gedrag van de consument. Die burger moet dus opgevoed worden.

Keep America Beautiful is een wereldwijd succes. In Frankrijk werd in 1971 Vacances Propresopgericht, gesteund door frisdrankbedrijven als Coca-cola en Evian. Het Nederlandse zusje van Keep America Beautiful is NederlandSchoon.

Zestig jaar lang is gedragsbeïnvloeding in de praktijk uitgeprobeerd, maar dit heeft alles behalve een schone wereld opgeleverd. Ondertussen voert Coca-cola processen in Australië tegen staten die daar statiegeld willen invoeren in de strijd tegen de plastic soep. Nog nooit heeft het bedrijfsleven een systeem gepresenteerd dat een beter resultaat biedt dan statiegeld. Zonder statiegeld blijven we opruimen tot zelfs de meest enthousiaste “Supporter van Schoon” er moedeloos van wordt.